Na de hongersnood in Somalië in 2011 hebben hulporganisaties de jaren daarna alles op alles gezet om een nieuwe hongersnood te voorkomen. Dat er toch weer hongersnood ontstond, komt door een fatale combinatie van extreme droogte en conflict.

Honger door conflict
In Noordoost-Nigeria, Jemen en Zuid-Soedan is geweld, en daardoor ingestorte economieën, een belangrijke oorzaak van honger. Noodhulp lost gewelddadige crises niet op. Hulpverleners maken geen eind aan oorlogen. Daarvoor is structurele hulp, diplomatie en politieke druk nodig. Maar passief toekijken als duizenden mensen sterven en miljoenen langzaam afglijden naar een hongersnood, is menselijkerwijs geen optie.

Honger door falende overheden en armoede
In veel van de getroffen gebieden is sprake van een falende overheid, die mede door een gebrek aan centraal gezag niet zorgt voor de veiligheid en openbare diensten voor haar burgers. Burgers worden hierdoor hard getroffen, bijvoorbeeld omdat gezondheidszorg gebrekkig is of slecht bereikbaar, of omdat zij door onveiligheid niet hun land kunnen bewerken of hun oogst naar de markt brengen. Vaak glijden landen met falende staten af naar steeds verdere armoede. Burgers zijn steeds minder in staat om langduriger periodes van droogte het hoofd te bieden.

Honger door droogte
Droogteperiodes zijn een terugkerend fenomeen in grote delen van Afrika. Het veranderend klimaat brengt de voedselvoorziening steeds meer in gevaar. Vooral in de Hoorn van Afrika heeft het klimaatfenomeen El Niño extreme droogte veroorzaakt. In gebieden waar veel vluchtelingen verblijven, worden vaak alle bomen en bosjes gekapt omdat ze brandhout nodig hebben om eten te koken. Daardoor neemt de droogte en erosie nog verder toe. De getroffen landen doen zoveel mogelijk om de gevolgen van droogte te beperken. Maar de huidige situatie is zo extreem, dat ze de situatie niet langer aankunnen.

Eeuwenoude gewoontes werken niet meer
Ook hebben boeren in heel Afrika steeds meer moeite om hun gewassen te verbouwen, doordat weerpatronen steeds grilliger worden. Eeuwenlange gewoontes voor zaaien en oogsten raken in de war en zaden zijn niet goed meer bestand tegen het veranderende klimaat. Ook andere factoren spelen mee. Zo wordt steeds meer water uit de ondergrond weggezogen voor landbouw en door het aanleggen van diepe putten. Ook rivieren worden steeds vaker omgeleid, gebruikt voor irrigatie of energieopwekking, en ook dat leidt tot problemen in de landbouw verder stroomafwaarts. Verder heeft de aanleg van grote plantages of wildparken door buitenlandse bedrijven gevolgen voor de beschikbaarheid van landbouwgrond en water.

Buurlanden bezwijken
Buurlanden die te hulp zijn geschoten, dreigen nu zelf te bezwijken. De crisis in Niger, Tsjaad en Kameroen is vooral ontstaan doordat het conflict in Noordoost-Nigeria overslaat naar de grensstreken van deze landen. De last van honderdduizenden vluchtelingen uit Noordoost-Nigeria en de eigen ontheemden, hebben ervoor gezorgd dat de voedselsituatie in deze landen geheel instort. Ook Noord-Oeganda gaat gebukt onder de druk van ruim een miljoen vluchtelingen uit Zuid-Sudan. In Nederland en Europa wordt gezegd dat vluchtelingen in eigen regio moeten worden opgevangen – in deze regio’s is de rek er volledig uit.